Dân tái định cư vì thủy điện đang 'trở nên nghèo đói hơn'

Một trong những thông điệp mà diễn đàn "Nhân dân thủy điện miền Trung và Tây Nguyên về vấn đề xây dựng và vận hành thủy điện" đưa ra là: Dân tái định cư vì thủy điện “trở nên nghèo đói hơn, nhiều nhóm dân cư buộc phải xâm hại tài nguyên rừng, di cư tự do tìm nguồn sinh kế mới”.

Diễn đàn do Mạng lưới sông ngòi Việt Nam (VRN), Trung Tâm Nghiên cứu Phát triển Xã hội (CSRD) và Mặt trận Tổ Quốc Việt Nam Thừa Thiên Huế vừa tổ chức vào ngày hôm qua, 28.10.

Tại diễn đàn, dù ghi nhận vai trò và những đóng góp của thủy điện trong nhu cầu năng lượng quốc gia, cũng như những cố gắng hỗ trợ sinh kế cho nhân dân bị tác động bởi các công trình thủy điện; tuy nhiên, thực tế vẫn cho thấy, ở các dự án thủy điện, cộng đồng bị di dời, tái định cư là người phải chịu nhiều thiệt thòi nhất!

Theo các đại biểu từ những cộng đồng bị ảnh hưởng, nhiều cam kết và hứa hẹn về đền bù và hỗ trợ đã không được thực hiện. Mức đền bù, giá đất đền bù là chưa thỏa đáng, diện tích đất được đền bù quá ít so với nhu cầu, chất lượng đất kém không đủ để thực hiện các hoạt động sản xuất.

Phụ nữ phải làm việc nặng nhọc hơn trong lúc thiếu các nguồn nước sạch, không còn các nguồn thảo dược bản địa để chữa bệnh và phục hồi sức khỏe. Việc học hành của các em nhỏ cũng giảm sút… Quyền tham gia của người dân thực tế rất mờ nhạt, gần như bị “bỏ rơi”.

Ở nơi ở mới, người dân gặp nhiều khó khăn về sinh kế. Chất lượng nhà ở tái định cư và các công trình hạ tầng đều kém chất lượng và thiếu sự phù hợp với văn hóa bản địa của từng dân tộc.

Người dân còn gặp nhiều trở ngại khác liên quan đến thủ tục cấp giấy sử dụng đất. Đây chính là tác nhân dẫn đến bất ổn sinh kế cấp hộ gia đình, bất an trong hoạch định và bất bình trong công tác đền bù. Sự ổn định tương đối về kinh tế và xã hội của các cộng đồng bị phá vỡ nghiêm trọng, trong khi đền bù chỉ nghiêng về tài chính, thiếu sự giải trình cần thiết và các kế hoạch hỗ trợ kỹ thuật mang tính ngắn hạn và đơn lẻ...

Trong thực tế chung đó, phụ nữ là nhóm đối tượng bị ảnh hưởng sức khỏe, họ phải làm việc nặng nhọc hơn trong lúc thiếu các nguồn nước sạch, không còn các nguồn thảo dược bản địa để chữa bệnh và phục hồi sức khỏe. Việc học hành của các em nhỏ cũng giảm sút… Và quyền tham gia của người dân thực tế rất mờ nhạt, gần như bị “bỏ rơi”.

Cũng theo các đại biểu cộng đồng dân cư bị ảnh hưởng bởi thủy điện, thực tế thủy điện đã làm thay đổi dòng chảy của sông, gây xói lở bờ sông, gây khô hạn và ngập lụt hạ lưu làm ảnh hưởng đến sản xuất, giao thông đi lại của người dân; làm cạn kiệt dòng sông và mất các loài thủy sản.

Bên cạnh đó, sự thay đổi tự nhiên của dòng sông đã làm mất đi các tập tục văn hóa truyền thống gắn với sông nước và ảnh hưởng đến đời sống tinh thần của cộng đồng lưu vực sông…

Tại diễn đàn, nhiều kiến nghị đã được đưa ra, trong đó các dự án thủy điện phải được xây dựng trên cơ sở xem xét toàn diện các tác động môi trường và xã hội. Bởi lẽ, những tác động xã hội tiêu cực mà thủy điện đem lại sẽ trở nên khó giải quyết theo thời gian nếu không được nghiên cứu thấu đáo và có phương án giải quyết hợp lý ngay từ đầu.

Lưu vực sông của khu vực Miền trung, Tây Nguyên được xem là nơi có mật độ dự án thủy điện cao nhất nước. Theo các chuyên gia, lưu vực sông này ẩn chứa nhiều rủi ro từ thiên nhiên và do thủy điện. Các khả năng sử dụng năng lượng tái tạo chưa được phát huy và sử dụng nhiều.

Lê Quỳnh