Quản lý tài nguyên nước: 'Cha chung không ai khóc'

Được đánh giá là quốc gia thiếu nước, 62% lượng nước nhờ từ bên ngoài quốc gia chảy vào, nhưng đến nay, việc quản lý, quy hoạch tài nguyên nước ở Việt Nam vẫn chồng chéo do nhiều bộ ngành, không rõ trách nhiệm. 

Mức sử dụng nước tăng 48% vào 2020

Việt Nam là quốc gia có tài nguyên nước vào loại trung bình thế giới. Tuy nhiên, nước ta lại được đánh giá là quốc gia thiếu nước, do nguồn nước sản sinh trên lãnh thổ là 3.720m³/người/năm, nhỏ hơn tiêu chuẩn thế giới là 4.000m³/người/năm

Nếu cho rằng, hiện nay chúng ta dùng 3.400m³/người/năm thì coi như đã dùng gần hết phần nước sản sinh trong nội địa.

Ngoài ra, trong tổng nguồn tài nguyên nước của Việt Nam thì đã có 62% lượng nước là từ bên ngoài chảy vào. Lượng nước trên lãnh thổ lại phân bố không đồng đều giữa các vùng miền, và đặc biệt phân phối theo thời gian trong năm rất chênh lệch…

Hiện nay, mỗi năm Việt Nam sử dụng khoảng 80,6 tỉ m³ nước. Đến năm 2020, mức sử dụng dự kiến sẽ tăng lên khoảng 120 tỉ m³, tức tăng 48%.

Trong đó, nước cho tưới dự kiến sẽ tăng khoảng 30%, công nghiệp tăng gần 190%, đô thị 150% và nuôi trồng thủy sản 90%.

Vì vậy, dự kiến đến năm 2020, các lưu vực sông trên cả nước sẽ ở mức căng thẳng cao như lưu vực sông Hồng, Ba, Đồng Nai, Hương và Trà Khúc; hoặc ở mức trung bình với các lưu vực sông khác.

Chưa kể, theo một số nghiên cứu cho rằng, khí hậu đang biến đổi mạnh mẽ, nên trong vòng 50-60 năm tới, lượng nước nội địa của Việt Nam sẽ giảm 10-20% so với hiện nay.

Quản lý chồng chéo, không rõ trách nhiệm

Đối diện với thực trạng trên là việc quy hoạch và quản lý, quy hoạch sử dụng tổng hợp tài nguyên nước ở Việt Nam còn phân tán; trên cùng một lưu vực có nhiều ngành, nhiều cơ quan chịu trách nhiệm quản lý.

Phân tích của nhóm tác giả Hoàng Niêm và Huỳnh Thị Lan Hương, viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Môi trường đã cho thấy rõ điều này.

Người dân xã Ia Chim, thành phố Kon Tum mưu sinh trên những vũng nước đọng ở hồ thủy lợi Tân Điền. Ảnh: Tiến Thành - Tuổi Trẻ

Theo nhóm phân tích, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn được giao quản lý quy hoạch thủy lợi trong cả nước. Tuy nhiên, 3 vùng quy hoạch thủy lợi lớn (đồng bằng sông Cửu Long, sông Hồng và khu vực miền Trung) do bộ này trình và đã được Thủ tướng phê duyệt, không chỉ bao gồm một mà nhiều lưu vực sông, không chỉ bao gồm một mà gồm nhiều tỉnh. Điều đó dẫn đến sự chồng chéo với các quy hoạch lưu vực sông được phê duyệt trước đây.

Còn Bộ Công thương thì được giao quản lý, quy hoạch hệ thống bậc thang thủy điện. Tuy vậy, quá trình thực thi lại không thống nhất với các quy hoạch khác về tài nguyên nước.

Ví dụ, khi đề xuất quy hoạch hệ thống dung tích phòng lũ cho các hồ chứa đa mục tiêu trên hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn, ngành nông nghiệp đề xuất dung tích phòng lũ lên đến hơn 1 tỉ m³ nước, nhưng ngành điện quy hoạch và xây dựng các hồ chứa thủy điện cũng chỉ dành hơn 100 triệu m³ cho phòng lũ. Chưa kể, trong khi vận hành mùa lũ, do lợi ích tăng sản lượng điện, các nhà máy thủy điện lại giảm các dung tích này đi.

Bộ Xây dựng thì được giao quản lý quy hoạch cấp, thoát nước sinh hoạt thành phố, thị trấn. Nhưng thực tế, nhiều dự án không gắn với quy hoạch nguồn nước dẫn đến nhiều công trình cấp nước bị hủy bỏ do xâm nhập mặn, nhiều thành phố (như Hà Nội, TP.HCM) bị ngập úng...

Riêng UBND các thành phố, tỉnh được phân cấp giao quản lý quy hoạch các lưu vực sông thuộc địa bàn, nhưng do trình độ chuyên môn của các địa phương hạn chế nên chất lượng chưa cao. Nhiều công trình trên hệ thống sông nhánh không nằm trong quy hoạch tổng thể lưu vực, dẫn đến chồng chéo trong xây dựng công trình, quản lý và vận hành.

Trước thực tế đó, điều 24 trong luật Tài nguyên nước ban hành năm 2012 quy định: các quy hoạch chuyên ngành đều phải có văn bản chấp thuận của Bộ Tài nguyên và Môi trường (được giao quản lý nhà nước về Quy hoạch lưu vực sông).

Tuy nhiên, đến nay qua thẩm định của Bộ này, nội dung quy hoạch tài nguyên nước vẫn chồng chéo, không phân định rõ trách nhiệm!

Lê Quỳnh